Veelgestelde vragen

Dat klopt helemaal. We kennen al heel lang de diagnostische cyclus van de Bruyn en anderen. En binnen de GGZ zijn we bekend met de Holistische Theorie. Theorieën die aan de basis liggen van de huidige modellen. Uit het onderzoek van Tempel en Vissenberg (2018) wordt duidelijk dat het model van de Bruyn in de praktijk vaak niet wordt toegepast. De uitwerking van ons model is een poging om aan te sluiten bij de wensen in de dagelijkse praktijk. 

Dat hopen we niet. Door alle aandacht lijkt het of het iets nieuws is, dat is niet het geval. We weten al heel lang dat je aan de start van een hulpverleningstraject eerst een analyse maakt om zo tot een goede afweging te komen van in te zetten interventies. Denk aan de diagnostische cyclus van de Bruyn e.a. of aan Handelingsgerichte diagnostiek van Pamijer. De laatste jaren hebben we door een aantal onderzoeken gezien dat we in de praktijk niet altijd gebruik maken van een vorm van analyse. Wij denken dat we gezinnen daarmee tekort doen. En vinden het onze professionele verantwoordelijkheid om samen met het gezin onderbouwd te komen tot een gezamenlijk plan. Daarnaast is er een richtlijn Samen beslissen over hulp en de hervormingsagenda jeugd die stellen dat er samen met jeugdigen en ouders een brede analyse wordt uitgevoerd. Deze laatste twee maken dat je de laatste tijd vaker hoort over een verklarende analyse.

Dat klopt en dat is ook een beetje onhandig. Zonder dat we dat van elkaar wisten werd er aan drie verschillende modellen gewerkt. Het goede nieuws is dat deze drie modellen, het Groningsmodel van Ellen Loykens, het 7-factoren model van bureau Peers, en de Verklarende Analyse van Tempel & Geesing uitgaan van een zelfde theoretisch kader en principes. 
De kern is dat al deze modellen informatie ophalen en ordenen, komen tot een beschrijving van de samenhang om vervolgens tot doelen en daarbij passende interventies te komen.
We gaan er ook allemaal van uit dat je dit doet samen met de jeugdige en ouders. 

Er zijn verschillende initiatieven vanuit de overtuiging dat we op een andere manier willen samenwerken met gezinnen. En anders willen kijken naar de vraag die zij aan ons stellen. In al deze initiatieven staat het samenwerken met het gezin, de regie bij hen laten en gelijkwaardig samenwerken centraal. We ervaren dat het medisch model, de manier waarop we lange tijd hebben gekeken naar vragen van cliënten niet voldoende toereikend is. Nieuwe inzichten zoals die van de Positieve Gezondheid maken dat we anders zijn gaan kijken naar vragen van cliënten. Er is niet langer alleen aandacht voor de klacht, maar ook voor de krachten en positieve factoren. 

Het ene model legt meer het accent op het analyseren van factoren die van invloed zijn op de situatie. En andere initiatieven leggen meer accent op het samen met een groep betrokkenen realiseren van zelfgekozen doelen door de cliënt. 

In de Richtlijn Samen met ouders en jeugdige beslissen over passende hulp wordt uitgegaan van een verklarende analyse.

En het NJI zegt er over: Hoe krijg ik een volledig beeld van wat er aan de hand is?

Er zijn twee onderzoeken waar we van weten:

• Marloes Jaspers van Praktikon en Angela Luteijn van de RUG doen onderzoek naar de verklarende analyse, je leest er over in dit artikel. Het vervolg nemen we mee in onze adviezen en aanbod van het borgen van de kennis van de training.
• In opdracht van ZonMw loopt het onderzoek Levenslopen samen verbeteren vanuit een consortium, waaraan het Verwey-Jonker Instituut, het Trimbos Instituut, de academische werkplaats GEZIeN van het AUMC en Bureau Anderzoek deelnemen. Eén van de deelonderzoeken binnen dit onderzoek richt zich op hoe de pilots vorm geven aan de Verklarende Analyse.

Het doel van de Verklarende Analyse is: in het gesprek met het gezin de factoren ophalen die van invloed zijn op de huidige hulpvraag zodat je samen met het gezin kunt gaan begrijpen waarom de situatie van de jeugdige is zoals die nu is (stap 1). Je gaat vervolgens samen met het gezin en de betrokkenen ontdekken hoe de verschillende factoren op elkaar van invloed zijn en hoe de samenhang hiertussen is (stap 2). Om vanuit hier met het gezin en de betrokkenen doelen op te stellen en hen ‘mee te nemen’ in (indien nodig) het keuzeproces ten aanzien van passende interventies (stap 3). 
Hiervoor is kennis en kunde nodig van de professional. Kennis als het gaat om opvoeden van kinderen en de ontwikkeling van kinderen en systemen en kunde als het gaat om houding en gespreksvoering. 
Omdat het een proces is waarbij je streeft naar het komen tot een zo volledig mogelijke samenhang waarbij je alle factoren die van invloed zijn wil betrekken, is het van belang dat je gedurende dit proces zorgt voor intervisie en eventueel supervisie. De Verklarende Analyse maak je namelijk nooit alleen. In de eerste plaats natuurlijk samen met het gezin en het systeem en daarnaast ook in afstemming met minimaal één andere geschoolde collega.

Dat klopt en dat is ook de bedoeling. Het model is bedoeld als visueel hulpmiddel voor het gezin, waarbij in één oogopslag alles te overzien is. Je zult als professional daarnaast altijd je eigen informatie moeten opschrijven om voldoende input te hebben om de samenhang te kunnen beschrijven. En, het zal je ook niet lukken om alle informatie van het gezin in één keer te onthouden. Zij kennen hun eigen verhaal, jij niet.

Dit blijft een moeilijke vraag omdat het altijd maatwerk is, en een combinatie van het gezin dat je tegenover je hebt en de ervaring van de professional in het werken met de Verklarende Analyse. Hoe vaker je het doet, hoe handiger je erin wordt en dan kost het je minder tijd. Het opstellen van de VA gebeurt in samenwerking met het gezin. Het vloeit voort uit de gesprekken die je voert met het gezin vanuit een open, nieuwsgierige en onderzoekende houding. De opgehaalde informatie koppel je vervolgens aan je eigen opgedane vakkennis en aan de meest recente kennis vanuit de literatuur. Vanuit hier formuleer je een samenhang, waarin je uitlegt, verklaart, waarom de situatie zo is ontstaan en blijft bestaan. Gedurende dat proces toets je in intervisie met collega’s je eigen hypotheses en gedachten. De samenhang bespreek je dan met het gezin en vanuit hier stel je samen met het gezin doelen op en kies je, opnieuw op grond van de richtlijnen en de meest recente kennis die beschikbaar is, indien nodig de passende interventies. Je zou het kunnen vergelijken met het proces dat je nu doorloopt van intake tot plan, het maken van de Verklarende Analyse neemt dit over. Wij gaan uit van 3 tot 5 gesprekken. Waarbij je de jeugdige spreekt en ook de ouders spreekt en de uitkomsten van je samenhang met hen bespreekt. Let wel hierin is niet de tijd opgenomen die je nodig hebt om al de informatie te rapporteren en te komen tot een samenhang. Voor het gehele proces gaan we uit van 8 tot 10 uur.

Je bespreekt de samenhang met het gezin en vraagt hen of jullie de kern te pakken hebben. Of dat er nog belangrijke zaken ontbreken en of ze op grond van deze samenhang tot doelen kunnen komen. Je samenhang zou antwoord moeten geven op de volgende vragen: Is te begrijpen waarom deze vraag/situatie/klachten zijn ontstaan? Is te begrijpen waarom het blijft voortbestaan? Is te begrijpen hoe de jeugdige omgaat met stress/spanning? Is te begrijpen hoe de jeugdige over zichzelf is gaan denken? Is te begrijpen welke positieve factoren voor de jeugdige helpend zijn? Is te begrijpen hoe de interactie binnen het gezin van invloed is op de vraag/situatie/klachten? Welke wetenschappelijke kennis is toegevoegd om de samenhang te begrijpen? Zie ook de checklist op deze pagina.

Nee hoor, dat hoeft niet altijd het geval te zijn. Op grond van je samenhang kom je tot doelen. Afhankelijk daarvan kijk je wat nodig is. Het kan zijn dat je in de samenhang beschrijft dat de situatie passend is bij de leeftijd of de ontwikkeling van de jeugdige. In dat geval kun je kijken of ondersteuning vanuit het netwerk helpend kan zijn. 

Bij het maken van de Verklarende Analyse doen we geen losse risicotaxatie op veiligheid. Dit is een bewuste keuze. Als veiligheid een thema is, gaan we ervan uit dat dit tijdens het uitvragen van de verschillende onderwerpen uit de invulinstructie ter sprake komt tijdens de eerste stap bij het ophalen en ordenen van de informatie. Dit zou bijvoorbeeld aan de orde kunnen zijn bij hulpvraag, of bij klachten of bij reacties op stress of bij gedachten. Zowel aan de jeugdige als aan het gezin vragen we hoe er invulling wordt gegeven aan basisveiligheid. We vragen aan beide uit of er sprake is van voor de jeugdige nare of heftige gebeurtenissen.

Het is heel goed denkbaar dat het voor een gezin ingewikkeld kan zijn om hier iets over te vertellen. Gelukkig vragen we bij het maken van een Verklarende Analyse ook of belangrijke mensen uit de omgeving iets kunnen toevoegen of misschien zelf een vraag hebben.
Bij hulpvraag is er een vakje voor de omgeving (wie uit de omgeving heeft er een vraag?) en dit is ook aan de orde bij klachten (welke klachten worden door de omgeving ervaren?).
Bij de tweede stap, het beschrijven en bespreken van de samenhang zal de onveiligheid dan onderdeel zijn van de samenhang. Waarin uitgelegd wordt hoe te begrijpen is dat er onveiligheid is, wat maakt dat dit ontstaat en wat maakt dat dit blijft bestaan. Als er sprake is van acute onveiligheid moet je altijd eerst handelen, daarna ga je samen met het gezin nadenken over de Verklarende Analyse.

We vinden het ongelooflijk belangrijk dat er aandacht is voor positieve factoren. Om die reden vragen we dit punt ook expliciet uit bij jeugdige en het gezin. We zijn van mening dat het punten moeten zijn die voor hen positief of helpend zijn, niet voor de professionals. 

Ja. Het denkmodel staat los van een doelgroep en is in de basis bruikbaar voor alle doelgroepen. Het model is bedoeld als visueel hulpmiddel. Van belang is dat de professional het model in zijn hoofd heeft en dat afgestemd op de cliënt kan inzetten. Dat kan ook met kernwoorden op een behangrol of een whiteboard. Superbelangrijk om ook met deze doelgroep het gesprek te voeren en, net als bij andere cliënten, dat ook met ouders en netwerk te doen. Als het de cliënt zelf niet lukt om voldoende input te geven, dan wordt de input vanuit de omgeving nog belangrijker. En is het goed om de vraag te stellen: “wie kent jou goed”, “wie kan er met jou meedenken” om zo samen tot een goede en herkenbare samenhang te komen. Voor sommige doelgroepen weten we dat visuele ondersteuning helpend is, we onderzoeken momenteel of we een aanvulling kunnen maken op het huidige model.

Vanuit gelijkwaardig samenwerken is dit een belangrijk punt. Waarom komen gezinnen bij ons? Wat zouden ze willen bereiken? Wat hebben ze van ons nodig? Allemaal vragen die je met elkaar in een eerste contact doorneemt. Als er sprake is van gedwongen hulpverlening heb je een ander vertrekpunt. Dan zou de insteek veel meer zijn: jullie zitten hier omdat het moet, kunnen we samen onderzoeken wat jullie nodig hebben om de huidige situatie te verbeteren of veranderen? Dat de gezinsvoogd er is, is een gegeven. Een ander punt zou kunnen zijn dat de hulpverlener het ‘beter denkt te weten’, dan gaat er iets niet goed in het gelijkwaardig samenwerken. Dan ga je terug naar de samenhang, om samen te onderzoeken wat op dat moment de kern is. 

Ja, dat is het geval. De wo-opgeleide professional is nodig voor het maken van de samenhang waarbij er verklaard wordt en onderbouwd met (wetenschappelijke) literatuur. Als er geen wo-opgeleide professional beschikbaar is kan alleen de vraag, het ophalen en ordenen van de informatie en het in kaart brengen van de hot items plaatsvinden. In ons model is dat stap 1. 

Omdat hbo-opgeleide professionals in hun opleiding andere kennis en kunde hebben geleerd dan wo-opgeleide professionals. Bij het maken van de Verklarende Analyse willen we zo goed mogelijk aansluiten bij de kennis en kunde van de professionals.
Hbo-opgeleide professionals zijn geschoold in gespreksvoering met jeugdigen en gezinnen en brengen samen met hen de informatie in kaart. 
Wo-opgeleide professionals zijn geschoold in het toetsen van hypothese op basis van wetenschappelijke kennis en literatuur, het vormen van de samenhang. Dat laatste noemen we ook wel klinisch redeneren. 
In de training voor de hbo-opgeleide professionals gaat er meer aandacht uit naar het uitvragen van de informatie die specifiek is voor de Verklarende Analyse. En het daarna vaststellen van de hot-items. 
In de training voor de wo-opgeleide professionals gaat er meer aandacht uit naar het komen tot een onderbouwde samenhang waarin het werkingsmechanisme is beschreven.

Ja dat kan. Wanneer organisaties de Verklarende Analyse breed willen inzetten, kijken we graag wat de plannen voor implementatie en borging zijn. Neem contact op via opleidingen@accare.nl dan kijken we naar jullie wensen en wat mogelijk is.

Ja, we bieden intervisie aan onder begeleiding van een van de (hoofd)docenten. Je kunt je inschrijven op deze pagina: Intervisiebijeenkomst Verklarende Analyse.

Heb jij al veel kennis over en ervaring met het werken met de Verklarende Analyse, en ben je hier net zo enthousiast over als wij? We komen graag met je in contact! Stuur je korte CV en motivatie naar opleidingen@accare.nl dan nemen we contact met je op.

Je kunt alleen aanspraak maken op een bewijs van deelname en accreditatiepunten als je de gehele training gevolgd hebt. Je kunt de dagdelen alleen op de geplande data volgen. Wanneer jouw organisatie meerdere groepen training inkoopt, dan kun je in overleg dagdeel 3 en/of 4 bij de latere incompany-groep volgen, wanneer je dagdeel 1 of 2 gemist hebt kun je de training niet vervolgen.