De Verklarende Analyse

Het doel van de Verklarende Analyse is: in het gesprek met de cliënt de factoren ophalen die van invloed zijn op de huidige hulpvraag zodat je samen met de cliënt kunt gaan begrijpen waarom de situatie van de cliënt is zoals die nu is (stap 1). Je gaat vervolgens samen met de cliënt en de betrokkenen ontdekken hoe de verschillende factoren op elkaar van invloed zijn en hoe de samenhang hiertussen is (stap 2). Om vanuit hier met de cliënt en de betrokkenen doelen op te stellen en hen ‘mee te nemen’ in het keuzeproces ten aanzien van passende interventies (stap 3). 
Hiervoor is kennis en kunde nodig van de professional. Kennis als het gaat om opvoeden van kinderen en de ontwikkeling van kinderen en systemen en kunde als het gaat om houding en gespreksvoering. 
Omdat het een proces is waarbij je streeft naar het komen tot een zo volledig mogelijke samenhang waarbij je alle factoren die van invloed zijn wil betrekken, is het van belang dat je gedurende dit proces zorgt voor intervisie en eventueel supervisie. De Verklarende Analyse maak je namelijk nooit alleen. In de eerste plaats natuurlijk samen met de cliënt en het systeem en daarnaast ook in afstemming met minimaal één andere geschoolde collega. 

Dat klopt en dat is ook de bedoeling. Het model is bedoeld als visueel hulpmiddel voor het gezin, waarbij in één oogopslag alles te overzien is. Je zult als professional daarnaast altijd je eigen informatie moeten opschrijven om voldoende input te hebben om de samenhang te kunnen beschrijven. En, het zal je ook niet lukken om alle informatie van het gezin in één keer te onthouden. Zij kennen hun eigen verhaal, jij niet.

Dit blijft een moeilijke vraag omdat het altijd maatwerk is, en een combinatie van het gezin dat je tegenover je hebt en de ervaring van de professional in het werken met de Verklarende Analyse. Hoe vaker je het doet, hoe handiger je erin wordt en dan kost het je minder tijd. Het opstellen van de VA gebeurt in samenwerking met de cliënt en het systeem. Het vloeit voort uit de gesprekken die je voert met de cliënt en het systeem vanuit een open, nieuwsgierige en onderzoekende houding. De opgehaalde informatie koppel je vervolgens aan je eigen opgedane vakkennis en aan de meest recente kennis vanuit de literatuur. Vanuit hier formuleer je een samenhang, waarin je uitlegt, verklaart, waarom de situatie zo is ontstaan en blijft bestaan. Gedurende dat proces toets je in intervisie met collega’s je eigen hypotheses en gedachten. De samenhang bespreek je dan met de cliënt en het systeem en vanuit hier stel je samen met de cliënt en het systeem doelen op en kies je, opnieuw op grond van de richtlijnen en de meest recente kennis die beschikbaar is, de passende interventies. Je zou het kunnen vergelijken met het proces dat je nu doorloopt van intake tot plan, het maken van de Verklarende Analyse neemt dit over. Wij gaan uit van 3 tot 5 gesprekken. Waarbij je de jeugdige spreekt en ook de ouders spreekt en de uitkomsten van je samenhang met hen bespreekt. Let wel hierin is niet de tijd opgenomen die je nodig hebt om al de informatie te rapporteren en te komen tot een samenhang. Voor het gehele proces gaan we uit van 8 tot 10 uur.

Je bespreekt de samenhang met het gezin en vraagt hen of jullie de kern te pakken hebben. Of dat er nog belangrijke zaken ontbreken en of ze op grond van deze samenhang tot doelen kunnen komen. Je samenhang zou antwoord moeten geven op de volgende vragen: Is te begrijpen waarom deze vraag/situatie/klachten zijn ontstaan? Is te begrijpen waarom het blijft voort bestaan? Is te begrijpen hoe de jeugdige omgaat met stress/spanning? Is te begrijpen hoe de jeugdige over zichzelf is gaan denken? Is te begrijpen welke positieve factoren voor de jeugdige helpend zijn? Is te begrijpen hoe de interactie binnen het gezin van invloed is op de vraag/situatie/klachten? Welke wetenschappelijke kennis is toegevoegd om de samenhang te begrijpen?

Nee hoor, dat hoeft niet altijd het geval te zijn. Op grond van je samenhang kom je tot doelen. Afhankelijk daarvan kijk je wat nodig is. Het kan zijn dat je in de samenhang beschrijft dat de situatie passend is bij de leeftijd of de ontwikkeling van de jeugdige. In dat geval kun je kijken of ondersteuning vanuit het netwerk helpend kan zijn. 

Bij het maken van de Verklarende Analyse doen we geen losse risicotaxatie op veiligheid. Dit is een bewuste keuze. We gaan er van uit, dat als veiligheid een thema is dit tijdens het uitvragen van de verschillende onderwerpen uit de onderlegger, ter sprake komt tijdens de eerste stap bij het ophalen en ordenen van de informatie. Dit zou bijvoorbeeld aan de orde kunnen zijn bij hulpvraag, of bij klachten of bij reacties op stress of bij gedachten. 

Het is heel goed denkbaar dat het voor een gezin ingewikkeld kan zijn om hier iets over te vertellen. Gelukkig vragen we bij het maken van een Verklarende Analyse ook of belangrijke mensen uit de omgeving iets kunnen toevoegen of misschien zelf een vraag hebben.
Bij hulpvraag is er een vakje voor de omgeving (wie uit de omgeving heeft er een vraag?) en dit is ook aan de orde bij klachten (welke klachten worden door de omgeving ervaren?).

Bij de tweede stap, het beschrijven en bespreken van de samenhang zal de onveiligheid dan onderdeel zijn van de samenhang. Waarin uitgelegd wordt hoe te begrijpen is dat er onveiligheid is, wat maakt dat dit ontstaat en wat maakt dat dit blijft bestaan. Als er sprake is van acute onveiligheid moet je altijd eerst handelen, daarna ga je samen met het gezin nadenken over de Verklarende Analyse

We maken geen gebruik van de VEST criteria zoals gebruikt in het boek vakbekwaam redeneren omdat we denken dat dit minder goed aansluit bij ons gedachtengoed. Namelijk we wilden een minder theoretisch ingewikkeld concept, we willen gebruik maken van taal die aansluit bij het ‘gewone leven’. We zijn bezig om criteria te beschrijven die je kunt gebruiken bij het maken van de Verklarende Analyse.  

We vinden het ongelooflijk belangrijk dat er aandacht is voor positieve factoren. We vinden het belangrijk dat het interpreteren van negatieve of positieve factoren bij het gezin blijft. De meeste kopjes, met uitzondering van klachten, instandhoudende factoren en positieve punten zijn neutrale kopjes. Zo kan een introvert temperament op het ene moment heel prettig voor iemand zijn en misschien op een ander moment minder prettig. We zien dat meer als een gegeven.