De Verklarende Analyse

Het doel van de Verklarende Analyse is: in het gesprek met het gezin de factoren ophalen die van invloed zijn op de huidige hulpvraag zodat je samen met het gezin kunt gaan begrijpen waarom de situatie van de jeugdige is zoals die nu is (stap 1). Je gaat vervolgens samen met het gezin en de betrokkenen ontdekken hoe de verschillende factoren op elkaar van invloed zijn en hoe de samenhang hiertussen is (stap 2). Om vanuit hier met het gezin en de betrokkenen doelen op te stellen en hen ‘mee te nemen’ in (indien nodig) het keuzeproces ten aanzien van passende interventies (stap 3). 
Hiervoor is kennis en kunde nodig van de professional. Kennis als het gaat om opvoeden van kinderen en de ontwikkeling van kinderen en systemen en kunde als het gaat om houding en gespreksvoering. 
Omdat het een proces is waarbij je streeft naar het komen tot een zo volledig mogelijke samenhang waarbij je alle factoren die van invloed zijn wil betrekken, is het van belang dat je gedurende dit proces zorgt voor intervisie en eventueel supervisie. De Verklarende Analyse maak je namelijk nooit alleen. In de eerste plaats natuurlijk samen met het gezin en het systeem en daarnaast ook in afstemming met minimaal één andere geschoolde collega.

Dat klopt en dat is ook de bedoeling. Het model is bedoeld als visueel hulpmiddel voor het gezin, waarbij in één oogopslag alles te overzien is. Je zult als professional daarnaast altijd je eigen informatie moeten opschrijven om voldoende input te hebben om de samenhang te kunnen beschrijven. En, het zal je ook niet lukken om alle informatie van het gezin in één keer te onthouden. Zij kennen hun eigen verhaal, jij niet.

Dit blijft een moeilijke vraag omdat het altijd maatwerk is, en een combinatie van het gezin dat je tegenover je hebt en de ervaring van de professional in het werken met de Verklarende Analyse. Hoe vaker je het doet, hoe handiger je erin wordt en dan kost het je minder tijd. Het opstellen van de VA gebeurt in samenwerking met het gezin. Het vloeit voort uit de gesprekken die je voert met het gezin vanuit een open, nieuwsgierige en onderzoekende houding. De opgehaalde informatie koppel je vervolgens aan je eigen opgedane vakkennis en aan de meest recente kennis vanuit de literatuur. Vanuit hier formuleer je een samenhang, waarin je uitlegt, verklaart, waarom de situatie zo is ontstaan en blijft bestaan. Gedurende dat proces toets je in intervisie met collega’s je eigen hypotheses en gedachten. De samenhang bespreek je dan met het gezin en vanuit hier stel je samen met het gezin doelen op en kies je, opnieuw op grond van de richtlijnen en de meest recente kennis die beschikbaar is, indien nodig de passende interventies. Je zou het kunnen vergelijken met het proces dat je nu doorloopt van intake tot plan, het maken van de Verklarende Analyse neemt dit over. Wij gaan uit van 3 tot 5 gesprekken. Waarbij je de jeugdige spreekt en ook de ouders spreekt en de uitkomsten van je samenhang met hen bespreekt. Let wel hierin is niet de tijd opgenomen die je nodig hebt om al de informatie te rapporteren en te komen tot een samenhang. Voor het gehele proces gaan we uit van 8 tot 10 uur.

Je bespreekt de samenhang met het gezin en vraagt hen of jullie de kern te pakken hebben. Of dat er nog belangrijke zaken ontbreken en of ze op grond van deze samenhang tot doelen kunnen komen. Je samenhang zou antwoord moeten geven op de volgende vragen: Is te begrijpen waarom deze vraag/situatie/klachten zijn ontstaan? Is te begrijpen waarom het blijft voortbestaan? Is te begrijpen hoe de jeugdige omgaat met stress/spanning? Is te begrijpen hoe de jeugdige over zichzelf is gaan denken? Is te begrijpen welke positieve factoren voor de jeugdige helpend zijn? Is te begrijpen hoe de interactie binnen het gezin van invloed is op de vraag/situatie/klachten? Welke wetenschappelijke kennis is toegevoegd om de samenhang te begrijpen? Zie ook de checklist op deze pagina.

Nee hoor, dat hoeft niet altijd het geval te zijn. Op grond van je samenhang kom je tot doelen. Afhankelijk daarvan kijk je wat nodig is. Het kan zijn dat je in de samenhang beschrijft dat de situatie passend is bij de leeftijd of de ontwikkeling van de jeugdige. In dat geval kun je kijken of ondersteuning vanuit het netwerk helpend kan zijn. 

Bij het maken van de Verklarende Analyse doen we geen losse risicotaxatie op veiligheid. Dit is een bewuste keuze. Als veiligheid een thema is, gaan we ervan uit dat dit tijdens het uitvragen van de verschillende onderwerpen uit de invulinstructie ter sprake komt tijdens de eerste stap bij het ophalen en ordenen van de informatie. Dit zou bijvoorbeeld aan de orde kunnen zijn bij hulpvraag, of bij klachten of bij reacties op stress of bij gedachten. Zowel aan de jeugdige als aan het gezin vragen we hoe er invulling wordt gegeven aan basisveiligheid. We vragen aan beide uit of er sprake is van voor de jeugdige nare of heftige gebeurtenissen.

Het is heel goed denkbaar dat het voor een gezin ingewikkeld kan zijn om hier iets over te vertellen. Gelukkig vragen we bij het maken van een Verklarende Analyse ook of belangrijke mensen uit de omgeving iets kunnen toevoegen of misschien zelf een vraag hebben.
Bij hulpvraag is er een vakje voor de omgeving (wie uit de omgeving heeft er een vraag?) en dit is ook aan de orde bij klachten (welke klachten worden door de omgeving ervaren?).
Bij de tweede stap, het beschrijven en bespreken van de samenhang zal de onveiligheid dan onderdeel zijn van de samenhang. Waarin uitgelegd wordt hoe te begrijpen is dat er onveiligheid is, wat maakt dat dit ontstaat en wat maakt dat dit blijft bestaan. Als er sprake is van acute onveiligheid moet je altijd eerst handelen, daarna ga je samen met het gezin nadenken over de Verklarende Analyse.

We vinden het ongelooflijk belangrijk dat er aandacht is voor positieve factoren. Om die reden vragen we dit punt ook expliciet uit bij jeugdige en het gezin. We zijn van mening dat het punten moeten zijn die voor hen positief of helpend zijn, niet voor de professionals. 

Ja. Het denkmodel staat los van een doelgroep en is in de basis bruikbaar voor alle doelgroepen. Het model is bedoeld als visueel hulpmiddel. Van belang is dat de professional het model in zijn hoofd heeft en dat afgestemd op de cliënt kan inzetten. Dat kan ook met kernwoorden op een behangrol of een whiteboard. Superbelangrijk om ook met deze doelgroep het gesprek te voeren en, net als bij andere cliënten, dat ook met ouders en netwerk te doen. Als het de cliënt zelf niet lukt om voldoende input te geven, dan wordt de input vanuit de omgeving nog belangrijker. En is het goed om de vraag te stellen: “wie kent jou goed”, “wie kan er met jou meedenken” om zo samen tot een goede en herkenbare samenhang te komen. Voor sommige doelgroepen weten we dat visuele ondersteuning helpend is, we onderzoeken momenteel of we een aanvulling kunnen maken op het huidige model.

Vanuit gelijkwaardig samenwerken is dit een belangrijk punt. Waarom komen gezinnen bij ons? Wat zouden ze willen bereiken? Wat hebben ze van ons nodig? Allemaal vragen die je met elkaar in een eerste contact doorneemt. Als er sprake is van gedwongen hulpverlening heb je een ander vertrekpunt. Dan zou de insteek veel meer zijn: jullie zitten hier omdat het moet, kunnen we samen onderzoeken wat jullie nodig hebben om de huidige situatie te verbeteren of veranderen? Dat de gezinsvoogd er is, is een gegeven. Een ander punt zou kunnen zijn dat de hulpverlener het ‘beter denkt te weten’, dan gaat er iets niet goed in het gelijkwaardig samenwerken. Dan ga je terug naar de samenhang, om samen te onderzoeken wat op dat moment de kern is. 

Ja, dat is het geval. De wo-opgeleide professional is nodig voor het maken van de samenhang waarbij er verklaard wordt en onderbouwd met (wetenschappelijke) literatuur. Als er geen wo-opgeleide professional beschikbaar is kan alleen de vraag, het ophalen en ordenen van de informatie en het in kaart brengen van de hot items plaatsvinden. In ons model is dat stap 1.